Handen reiken

Het ziet ernaar uit dat we in 2021 zullen moeten leren samenleven met het hardnekkige SARS-Cov2. Hoe lang zal het nog duren vooraleer we mekaar terug de handen mogen reiken? De titelpagina liegt er niet om: handen spelen een belangrijke rol in het volksdansen. Ze liggen aan de basis van harmonie tussen dansers. Ze zijn onmisbaar in beleving en expressie. We beginnen dit editoriaal alvast met een ode aan de handen.

We laten als intro gedragsbioloog Mark Nelissen aan het woord: “Handen schudden verdwijnt niet zomaar. Daar ben ik van overtuigd. Al van bij de chimpansees is dat een signaal waarmee je aangeeft: ik heb geen agressie tegenover jou”. Nelissen gaat nog een stap verder: “Nieuwe vormen van begroeting met de elleboog of met de voet vind ik heel dom. Ze hebben geen enkele betekenis”⁽¹⁾. Toegegeven: in volksdansen gebruiken we geen ellebogen of voeten om mekaar te begroeten. Toch nemen we in dit nummer een dansnotatie op waarin mekaar met de voet aantikken een plaats krijgt, zij het wel met klompen. In onze uitgave over danstermen komen de handen zo’n 24 keer aan bod. Het gaat over diverse manieren om de handen te geven, over danshoudingen en opstellingen of over de handen als verlengstuk van de armen⁽²⁾.

Historici zien de handdruk als een uiting van vrede. Een uitgestoken hand draagt geen wapen. De uitgestoken hand aanvaarden bezegelt een akkoord of heeft de betekenis van een begroeting. Een reliëf uit de 9de eeuw voor Christus toont de Assyrische koning Shalmaneser III die de hand schudt van Marduk-zakir-shumi I koning van Babylonië om een alliantie te bevestigen (zie illustratie). Ook in het oude Griekenland was het schudden van handen een teken van verzoening⁽³⁾.

De Assyrische koning Shalmaneser III (rechts) schudt de hand van Babylonische koning Marduk-zakir-shumi I (links). Reliëf uit de 9de eeuw voor Christus. Opname door Osama Shukir Muhammed Amin (Glasgow; CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=88251528, eigen opname)

Het reliëf geeft weer hoe plechtstatig het schudden van de hand gebeurde. Wapens zijn duidelijk aanwezig, maar ze worden niet tegen elkaar gebruikt. Beide partijen hebben hun getuigen meegebracht. Een bemiddelaar ontbreekt evenwel⁽³⁾. Als lagere schoolknapen kregen we het weleens aan de stok met elkaar op de speelplaats. Soms kwam daar een heus handgemeen van. De meester kwam dan kordaat de vechtenden scheiden. Als blijk van verzoening moesten we vervolgens mekaar de hand drukken, en daarmee werd verondersteld dat het probleem verholpen was. Wat zich op de speelplaats van de lagere school afspeelde, zien we nog steeds in de internationale diplomatie. In 1993 bemiddelde president Bill Clinton tussen de Israëlische eerste minister Yitzhak Rabin en de Palestijnse leider Yasser Arafat. Gans de wereld keek toe hoe de Oslo-akkoorden werden bezegeld met een handdruk, net zoals eertijds op de speelplaats en 9 eeuwen voor Christus. President Bill Clinton speelt meester op de speelplaats⁽³⁾.

Verenigd door het joviale gebaar van president Bill Clinton schudden
de Israëlische eerste minister Yitzhak Rabin en de Palestijnse leider
Yasser Arafat mekaar de hand bij het bereiken van de Oslo akkoorden
op 13 september 1993. Opname door Vince Musi / The White House
(gpo.gov – archived. Public Domain, https://commons.wikimedia.
org/w/index.php?curid=7273344)

Vorig editoriaal hadden we het eens te meer over de voorspellende waarde van de geschiedenis⁽⁴⁾. Zou het kunnen dat een wereldwijd gebruik, van om en bij de 3000 jaar oud verdwijnt? Hoe dan ook, handen zullen belangrijk blijven bij het dansen. Ook als we individueel dansen, laten we de handen spreken. Voorlopig moeten we Corona-proof dansen, en dat veronderstelt de handen thuishouden. Net vóór het SARS-Cov2 zijn volle intrede deed, leerden we de Jerusalema kennen. Kgaogelo Moagi, officieel gekend als Master KG is een Zuid-Afrikaanse musicus en producent van plaatopnamen. De eerste versie van de Jerusalema werd opgenomen op 11 augustus 2019. Master KG nodigde zangeres Nomcebo Zikode uit om de versie af te werken. In oktober 2019 werd het lied opgeladen op YouTube. De officiële lancering gebeurde op 29 november 2019. In minder dan een week tijd werden de beelden meer dan één miljoen keer bekeken⁽⁵⁾. Nog vóór we de lockdown ingingen konden we de dans uitproberen. De Jerusalema stond ook op het programma tijdens het Rendez-Vous van Danspunt op 25 oktober jl. Een 40-tal moedigen trotseerden de tweede nakende lockdown in de cultuursector en trokken naar de ruime lokalen van Danspunt in Dok Noord aan de Sint-Salvatorstraat 18a te Gent. Na het checken van onze lichaamstemperatuur, ontsmettingsritus en doorlopen van de regels loodste Vincent Verhelst ons ’s morgens door de geschiedenis van de dans. Als een boeiende verteller leerde hij ons hoe danslustige mensen met verschillende gebruiken en zeden moesten rekening houden bij het aannemen van danshoudingen. De deftige burgerij en adel had het aanvankelijk niet voor bijvoorbeeld polka en wals. Dichtbij elkaar dansen werd in de 19de eeuw ervaren als onzedig en dus verwerpelijk. We weten nu wel beter. Maar goed, tijdens het Rendez-Vous mochten we niet genieten van een schottisch, mazurka, polka of wals. We ondervonden dat het dansen van een branle, zonder handen te geven, afdeed aan het charme van deze gemeenschapsdans. Gelukkig was er nog de Jerusalema⁽⁶⁾. Alles bij elkaar kwam het Rendez-Vous tegemoet aan het gemeenschappelijk gemis en verlangen van dansers en muzikanten, onderschreven door het Ngilondoloze (waak over mij/red mij) uit de zangtekst van de Jerusalema.

Jerusalema zet ook kerkgemeenschappen aan het dansen op veilige
afstand: https://www.kerknet.be/ijd/artikel/jerusalemadancechallengelaat-
de-wereld-dansen-op-gospelteksten⁽⁶⁾.

Journalisten, gedragspsychologen, therapeuten, economen, personeel in rust- en verzorgingstehuizen, en stilaan wij allemaal, hebben steeds meer bedenkingen bij de huidige isolatiepolitiek, het afstand houden, de mondmaskers, de urenlange teleconferenties, het deeltijds schoolgaan, het gebrek aan culturele activiteiten, in casu volksdans, en afwezigheid van volkskunstbeleving in het algemeen. Momenteel kan beleidsmatig niets beters bedacht worden, omdat we nog te veel het virus ondergaan. We hopen allemaal op ‘het vaccin’. De geschiedenis leert ons evenwel dat pandemieën uitdoven, al is het niet steeds duidelijk hoe dat komt.

Hoe erg het ook mag wezen, de geschiedenis toont ook aan dat geïsoleerd en geblokkeerd zijn soms leidt tot ontdekkingen, die later tot het dagelijkse leven gaan behoren. Nemen we suikerbiet als voorbeeld. Tot in het begin van de 19de eeuw werd Europa beleverd met suikerriet uit overzeese gebieden. De haven van Antwerpen was een draaischijf voor suikerriet uit onder andere Madeira en de Caraïben. Deze suikerstroom werd bruusk stilgelegd door de continentale blokkade onder Napoleon. Napoleon verbood elke handel met Groot-Brittannië, maar berokkende Vlaanderen en Nederland ernstige economische schade, een lockdown avant-la-lettre. Napoleon verplichtte de boeren in Vlaanderen en Nederland om suikerbieten te telen op grote schaal. Het was al in de 18de eeuw bekend dat suiker kon gewonnen worden uit suikerbieten. Veredeling leidde tot een hoger suikergehalte en de suikerbiet werd een belangrijke bron van suiker in onze gewesten⁽⁷⁾.

Beta vulgaris L. of de biet, mettertijd veredeld tot suikerbiet⁽⁸⁾.

Napoleon ging, de suikerbiet⁽⁸⁾ en de bietsuiker bleven.

Namens IVV, wensen we alle beoefenaars van volkskunst een zoetzachte overgang van 2020 naar 2021, een jaar waarin we mekaar de handen mogen reiken en terug genieten van elkaars dichte nabijheid.

Gert Laekeman, voorzitter

(1) Nelissen M. Als je wekenlang geen bezoek krijgt, verroest je sociale brein. De Bond Ledenmagazine: december 2020: pp. 6-7.
(2) Instituut voor Vlaamse Volkskunst. Danstermen 2006. Verkrijgbaar via de webwinkel van IVV: https://webwinkel.instituutvlaamsevolkskunst.be/index.php?route=product… .
(3) Handshake from Wikipedia the free encyclopedia: https://en.wikipedia.org/wiki/Handshake (geraadpleegd op 30 november 2020).
(4) Laekeman G. Editoriaal: Wanneer zes mensen dansen. Volkskunst 2020; 44 (3): 3-5.
(5) Jerusalema from Wikipedia the free encyclopedia: https://en.wikipedia.org/wiki/Jerusalema (geraadpleegd op 30 november 2020).
(6) Jerusalema dance challenge: https://www.kerknet.be/ijd/artikel/jerusalemadancechallenge-laat-de-wer… (geraadpleegd op 30 november 2020).
(7) Suikerwijzer: https://suikerwijzer.nl/de-geschiedenis-van-suiker/ (geraadpleegd op 30 november 2020)
(8) Chaumeton FP. Flore Médicale, Tome second, Paris 1815 illustration 70.