Bitter en Bot
Bitter en bot, oh Bitter en bot
Dat werd je stempel, dat werd je lot
Ik bid tot de hemel, Moeder van God
Maak me niet bitter, zo bitter en bot
Aan het woord is Raymond van het Groenewoud. We kennen de liedtekst, want we hebben hem geregeld mogen horen op de Vlaamse zenders. Raymond gedenkt in het lied zijn Nederlandse vader Nico Gomez die in 1947 vanuit Amsterdam naar België kwam. Hij overleed in 1992. Zijn leven verliep verre van vlekkeloos. Dat horen we ook in Raymonds liedtekst:
Vader, vader, bespaar je de ellende
Droom niet van de wederkomst
Je zou gelijk alweer gaan drinken
En dat is toch van ‘t allerdomst
Je hebt geleden, alweer de liefde
De hang naar wat bewondering
,t Was niet genoeg, geen van beide
Dan werd het maar verbittering
Verbittering zou ook het gevoel kunnen zijn dat we voorlopig overhouden aan wat we de jongste vier maanden allemaal hebben meegemaakt. We werden en worden geconfronteerd met een mysterieus virus dat zijn geheimen maar met mondjesmaat prijsgeeft. De komende maanden zullen we ongetwijfeld langzaam wijzer worden en inzicht krijgen in de wijze waarop het SARS-CoV-2 of kortweg ‘het coronavirus’ ons belaagt en toeslaat.
Afstand houden, mondmaskers en handhygiëne maken deel uit van het dagelijkse leven. Al maandenlang mogen we niet samen dansen zoals we dat gewoon zijn. Polka, wals, mazurka en schottisch: al deze dansvormen liggen noodgedwongen ver buiten ons bereik. Afstand voedt het verlangen, en dat verlangen groeit met de dag.
Sommige volkskunstgroepen hernamen dansactiviteiten op een bescheiden manier. Een solodans zoals ‘En al wie er niet over en kan’, is corona compatibel en wordt bijzonder aantrekkelijk(1). Mits enige creativiteit en de mogelijkheid om in open lucht te dansen, kan volksdans aanzien worden als een open lucht sportactiviteit. Maar niet iedere groep heeft de mogelijkheid om in open lucht te dansen. Het weer speelt bovendien een belangrijke rol.
Volkskunstgroep Reintje Vos danst ‘En al wie er niet over en kan’ (beschreven in de dansbundel ‘Rozenhoeddansen’ van IVV).
In deze bizarre tijden ervaren we, als echte volksdansers, wat we tot in onze diepste vezels moeten missen. Grootschalige evenementen zullen we niet meemaken de komende vakantiemaanden. Schouwburgen en concertzalen krijgen hopelijk in de nabije toekomst beperkte mogelijkheden om activiteiten te hervatten. Op een moment dat de culturele sector zware klappen krijgt, is het passend een lans te breken voor dans en muziek.
Lieven Annemans, hoogleraar gezondheidseconomie aan de Universteit van Gent, doet onderzoek naar de invloed van kunst en cultuur op de lichamelijke gezondheid, de geestelijke gezondheid, het denkvermogen en het sociaal welzijn(2). Hij wees in deze corona episode herhaaldelijk op het belang van welzijn. Hij deelt met ons zes tips om te vermijden dat corona ons gevangen houdt: (1) structuur brengen in onze dag; (2) bewegen en nog eens bewegen; (3) afstand houden maar toch sociaal verbonden blijven; (4) positief blijven denken; (5) inzet voor anderen; (6) rust inbouwen voor onze geest. Verschillende van deze tips nemen we automatisch mee wanneer we in een volkskunstgroep of in de culturele sector actief zijn(3).
Twee Australische onderzoekers (niet toevallig vrouwen) publiceerden de resultaten van hun onderzoek naar de invloed van muziek en dans op het welzijn(4). Een pandemie doet ons nadenken over duurzaam ondernemen in welzijn. Het valt hierbij op dat welzijn moeilijk in cijfers te vatten is: leeftijd, financiële rijkdom, aantal mensen in dienst, hoeveelheid productie of oppervlakte van huis en tuin zijn geen sterke indicatoren om zich goed te voelen. Welzijn wordt in toenemende mate aanzien als een cruciale component in economische ontwikkeling. Onderzoekers Alexa Shepparda en Mary Broughton leiden hun onderzoek in met volgende thesis: … Performing arts are a social praxis offering potential wellbeing and health benefits to participants, and are increasingly being viewed as an alternative or complement to traditional biomedical health practices and processes … (einde citaat). Cultuur op doktersvoorschrift dus, zoals Lieven Annemans stelt.
Shepparda en Broughton analyseerden studies over verschillende dansvormen: waaronder volksdans en ballroom dansen. Uitkomsten van de studies hadden te maken met geheugen (cognitie), algemeen welzijn, fysieke gezondheid en valpreventie. Dansers van alle leeftijden werden vergeleken met een populatie die niet danste. Observaties liepen over meerdere maanden. Actief dansen veronderstelde praktijk gedurende meerdere uren per week. De danspraktijk draagt volgens het onderzoek bij aan zich goed voelen en ook de individuele gezondheid vaart er wel bij, onafhankelijk van cultuur en leeftijd. Dans werkt op meerdere vlakken positief: cognitief functioneren, verminderen van stress, zelfbeeld, mentale gezondheid en kwaliteit van leven. Dansen schept een omgeving die sociaal engagement bevordert. Zoals we konden vermoeden zijn de bestudeerde populaties voornamelijk vrouwelijk. Mannen zijn ondervertegenwoordigd in de studies. Partnerdansen trekken wel wat meer mannen aan, maar een evenwicht is verre van bereikt. Alexa Shepparda en Mary Broughton willen op zoek gaan naar studies waarin het effect ook op voldoende mannen wordt bevestigd. Gezond minder jong worden: het is ons aller wens. Naast gezondheid in het algemeen zijn er nog andere aspecten die onze aandacht verdienen. In welke mate draagt dansen bij tot valpreventie? Vallen is een belangrijk gezondheidsrisico op hogere leeftijd. Kan wie danst langer autonoom thuis blijven wonen? Nog zo’n belangrijke vraag voor de gezondheidszorg. Ze heeft te maken met het feit of we als individu zelfstandig blijven deelnemen aan het sociale leven, zelf ons potje koken, zelf ons kot kuisen of de tuin onderhouden. En wat met jongeren? In welke mate helpt dansen hen om hun plaats te vinden in het leven? Onze beide Australische dames schieten met hun onderzoeksonderwerp in de roos. In eigen contreien is het zeker de moeite waard om te zien tot welke resultaten het onderzoek van Lieven Annemans leidt. Dansend Vlaanderen is zeker een interessant onderzoeksveld.
De wortel van ‘Gentiana lutea’ of gele gentiaan bevat sterke bitterstoffen die de eetlust en de spijsvertering stimuleren.
Als we boven vermeld wetenschappelijk onderzoek mogen geloven, horen bitter en bot niet thuis in een wereld waar volkskunst volop leeft. Misschien toch nog een positief feit, op zijn minst over bitter. Amerikaanse onderzoekers deden studies op bitter receptoren. Bitter is een smaak die we kunnen herkennen, dankzij speciale structuren of receptoren in ons lichaam. Interessant genoeg smaakt niet ieder van ons bitter even sterk. Onderzoek wijst uit dat bitter receptoren ons afweersysteem kunnen stimuleren. Cellen die vreemde indringers ‘opeten’ of zogenaamde ‘macrofagen’ krijgen een duw in rug en trekken ten strijde tegen wat als lichaamsvreemd wordt herkend(5). Dat brengt ons bij de prachtige gele gentiaan. Deze plant treffen we aan in bergweiden. De plaatselijke bewoners maken uit de wortel van de plant bittere dranken, die als aperitief of digestief gedronken worden. Dergelijke dranken verhogen mogelijks onze afweer tegen allerlei infecties. Heerlijk bittere gentiaandrank tegen het coronavirus: te mooi om waar te zijn???
Gert Laekeman
Voorzitter IVV
(1) Zie http://www.instituutvlaamsevolkskunst.be/ (geraadpleegd op 6 juni 2020).
(2) Annemans Lieven. Cultuur op doktersvoorschrift. Danst 2020; nummer 1: pp. 8-11.
(3) Vlaams Instituut Gezond Leven: https://www.gezondleven.be/nieuws/laat-corona-niet-naar-je-hoofd-stijge… (geraadpleegd op 7 juni 2020).
(4) Shepparda Alexa, Broughton Mary C. Promoting wellbeing and health through active participation in music and dance: a systematic review. International journal of qualitative studies on health and well-being 2020, VOL. 15, 1732526 https://doi.org/10.1080/17482631.2020.1732526
(5) Gopallawa I, Freund JR, Lee RJ. Bitter taste receptors stimulate phagocytosis in human macrophages through calcium, nitric oxide, and cyclic‑GMP signaling. Cellular and Molecular Life Sciences 2020: https://doi.org/10.1007/s00018-020-03494-y .