De sleutel die op elk slot past

…. We loaten ons altijd in ons hemde zette
Moar w’hen nie den tèd om der op te lette …

Wijlen Walter De Buck verkondigde deze waarheid. Of geldt die niet voor iedereen? Half november deden de plannen van Minister van Cultuur Jan Jambon wat meer bladeren van de bomen vallen. Het cultuurlandschap dreigt kaler te worden door de besparingen. Op vrijdag 9 november werden de beleidsnota’s van de Vlaamse ministers online geplaatst.

De Media hakten meteen in op aangekondigde besparingen. Het meest opvallend is het verminderen van de projectsubsidies in de cultuursector. Die zakken met 60%: van 8,47 miljoen naar 3,39 miljoen. Volgens minister Jan Jambon gaat het niet over een rechtstreekse beperking: “Dit gaat om toe te kennen projecten, we nemen niemand iets af”. Toch leren we uit de reacties dat geplande campagnes op de helling komen te staan, omdat hoe dan ook gerekend wordt op toe te kennen middelen om initiatieven te nemen. Er komt een generieke besparing op werkingssubsidies in de culturele sector: min 6 procent. Zeven erkende kunstinstellingen waaronder de Vooruit in Gent, de Ancienne Belgique in Brussel en het Kunsthuis (Opera Vlaanderen en Ballet Vlaanderen) moeten ‘slechts’ 3 procent inleveren. Minder middelen krijgen is verre van plezant. De besparingen hebben uiteraard consequenties. Binnen organisaties en instellingen moet het budget herwerkt worden. We weten dat 80 procent en meer van zo’n budget naar vergoeding van personeel gaat. Om ontslagen te vermijden wordt eerder gezocht naar bezuinigen op de werking. Inzet van personeel en werking gaan evenwel samen. Vroeg of laat dreigt er een discrepantie tussen het aantal mensen en het naar buiten treden met interessante initiatieven op het terrein.

We pikken enkele elementen uit de beleidsnota van Minister Jambon⁽¹⁾. De Minister herinnert ons in zijn aanhef aan de rijkdom van de Vlaamse cultuur: “Cultuur zit in het DNA van de Vlaming. We hebben van vorige generaties een rijke cultuur geërfd, die ons vandaag inspireert en een venster op de wereld biedt”. Jan Jambon heeft intenties om de geschiedenis een plaats te geven: “Tevens wil ik een traject opstarten om onze Vlaamse geschiedenis te ontsluiten in een museum voor de geschiedenis en cultuur van Vlaanderen”. Zo’n project biedt cultureel, educatief, historisch en technologisch perspectief. Mits het waarborgen van de nodige interactiviteit en het koppelen van het heden aan het verleden, kan een museum over onze Vlaamse geschiedenis een maatschappelijke functie krijgen. We kunnen ons alvast bezinnen over de wijze woorden van Hegel: “Aus der Geschichte der Völker können wir lernen das die Völker aus der Geschichte nichts gelernt haben”⁽²⁾.

Onze Minister heeft lovende woorden voor wie zich bezighoudt met tradities: “Een bijzondere rol speelt de notie ‘erfgoedgemeenschappen’ in navolging van de Conventie van Faro (2005). Dit zijn gemeenschappen van individuen (en organisaties) die zich identificeren met een specifiek soort cultureel erfgoed. Het gaat bijvoorbeeld over mensen die deelnemen aan tradities of andere vormen van immaterieel erfgoed, heem- en familiekundigen, gemeenschappen rond een museum, een erfgoedbibliotheek ... Erfgoedgemeenschappen worden niet rechtstreeks gesubsidieerd, maar zijn wel een belangrijke doelgroep van het beleid, onder meer via de dienstverlenende organisaties. Hun expertise en inspraak worden bijzonder gewaardeerd en ze worden dan ook sterk betrokken bij het beleid van collectie beherende en dienstverlenende organisaties.” Dergelijke passages lezen we graag, alleen: we kopen er weinig voor. We worden geloofd voor onze gratuite inzet. En inderdaad, het wordt steeds moeilijker om zonder brede ondersteuning cultuur te laten leven: vrijwilligers zijn onmisbaar in bibliotheken, musea, archiefinstellingen, kerken en ander historische sites, en – dat weten we maar al te goed – in het verenigingsleven. 

In 2020 hebben we tussen 29 februari en 8 maart de week van de vrijwilliger. We kunnen die week gebruiken om inzet van vrijwilligers eens in cijfers om te zetten: werkuren, verplaatsings- en werkingskosten, telefoon, voorschieten of zelfs gewoon betalen van materiaal. Dat alles mag eens afgewogen worden ten opzichte van de professionele verloning in de cultuursector. Als vrijwilligers niet betaald worden omdat ze gewoon onbetaalbaar zijn, dan zijn we dringend aan een diepgaande studie toe over de harmonie tussen betaalde ambtenaren en onbetaalde vrijwilligers op de werkvloer. De beleidsnota geeft ons hoop: “Als coördinerend minister van het Vlaams vrijwilligersbeleid tracht ik de erkenning en ondersteuning van vrijwilligers in Vlaanderen op een gecoördineerde manier aan te pakken over alle sectoren heen waarbinnen organisaties vrijwilligers in hun werking inschakelen. In de nieuwe regeerperiode houdt dit concreet in dat we het actieplan verder toekomstgericht ontwikkelen en uitvoeren”.

Minister Jan Jambon vermeldt de Vlaamse Inventaris van immaterieel erfgoed: “Erfgoedgemeenschappen die zorg dragen voor immaterieel erfgoed (het erfgoed ‘borgen’) kunnen hun erfgoed laten opnemen op de Inventaris Vlaanderen. Momenteel staan er 58 elementen op de Inventaris. Elementen op de Vlaamse inventaris kunnen voorgedragen worden voor de UNESCO-lijsten, die elf praktijken uit Vlaanderen bevatten.” Over deze inventaris hebben we het al eerder gehad⁽³⁾. Laten opnemen van een traditie veronderstelt ook actieve beoefening of ‘safegarding’ volgens UNESCO. Uitgaande van de beoefening van volkskunst, moeten er zeker elementen zijn die in overweging kunnen genomen worden voor deze lijst. Het opstellen van de aanvraag kan een interessante oefening worden. Hoe breder de gewoonte gedragen wordt, hoe meer kans om erkend te worden.

In de nota worden we gewezen op de mogelijkheid van subsidies via het Amateurkunstendecreet waarin ook dans een plaats heeft. Maar er bestaat ook een mogelijkheid om subsidies aan te vragen voor projecten: “Daarnaast subsidieert het Amateurkunstendecreet internationale culturele projecten die in Vlaanderen worden georganiseerd, biedt het een internationale reistoelage voor deelname aan projecten in het buitenland en voorziet het in de mogelijkheid tot cofinanciering van internationale projecten”. De Minister wil Vlaamse kennis, expertise en excellentie een internationale weerklank geven. Tal van internationale initiatieven van volkskunstgroepen indachtig is deze passage een onderzoek waard.

Beleidsnota 2019-2024 bevat interessante elementen. Minister Jan Jambon wil tegen 1 april 2021 een Strategische Visienota Cultureel Erfgoed opmaken. In deze nota zal hij zijn visie en beleidsprioriteiten bij het uitvoeren van het Cultureel erfgoeddecreet uiteenzetten. In afwachting komt het erop aan met beperkte middelen te leven en te laten leven. Het Instituut voor Vlaamse Volkskunst overleeft al 7 jaar zonder subsidie. Besparingen van 3 tot 6% hebben geen rechtstreekse invloed op onze werking. Al onze medewerkers zetten zich volledig gratis in. We zijn een expertisecentrum, met een beperkt aantal leden. We proberen met beperkte financiële middelen te werken, ook in 2020. Hierbij staan we open voor samenwerking met partners. Die samenwerking mag zelfs een symbiose worden, appellerend aan de maretak. Partnerschap is essentieel in het bestaan van deze groene winterbloeier. Bovendien een mooie decoratie in de kersttijd.

Foto: Maretakken (Viscum album L.) op loofbomen.

Maretak leeft gedeeltelijk van de sapstroom van de gastheer. De maretak zorgt via de eigen fotosynthese ook voor de aanmaak van voedingsstoffen waaronder suikers die de gastheer ten goede komen.

Ondertussen is het kledijforum ‘Van Schilderij tot Kledij’ op zaterdag 30 november jl. succesvol verlopen. Een stevige samenwerking tussen IVV en Speelschaar Ossaart uit Sint-Niklaas lag aan de basis van het succes. Langs deze weg hartelijk dank aan al de deskundige sprekers die van het Colloquium een instructieve voormiddag maakten. Dank ook aan Volkskunstgroepen Drieske Nijpers, Nele, Canteclaer, Reuzegom, Dophei, De Kegelaar, Reintje Vos en andermaal Speelschaar Ossaart voor de leerrijke demonstraties en voorstelling van de hun kledij. Dank aan de talrijke medewerkers voor en achter de schermen. Zij zorgden voor een vlot verloop: voorbereiding en planning, klaarzetten en opruimen van de zaal, onthaal, bar en Breugelmaal. Tijdens het huldemoment mochten we deugddoende toespraken van Burgemeester Lieven Dehandschutter en Schepen van Cultuur Filip Baeyens beluisteren. Alsof dat alles nog niet volstond, genoten we ’s avonds van een heerlijk volksdansbal op de tonen van een fantastisch negenkoppig orkest, volksdansbal dat feilloos geleid werd door Femke. Femke moest in extremis inspringen voor Hugo Pieters. Hugo is 50 jaar (dans)leider van Speelschaar Ossaart. Hij zou het volksdansbal die avond leiden, ware het niet dat hij in de namiddag in allerijl moest afgevoerd worden omwille van een hersentrombose. We wensen Hugo langs deze weg een spoedig herstel !

Foto: Gelegenheidsorkest en presentatrice Femke Pieters

Dat brengt ons bij de wensen voor 2020: gezondheid en alle dagen een dans op een leuk muziekje, als garantie voor een zo goed mogelijk verloop van alweer een nieuw jaar!!

Heel hartelijk,

Gert Laekeman
Voorzitter

Beleidsnota 2019-2024 Cultuur Ingediend door de heer Jan Jambon, Minister-president van de Vlaamse Regering en Vlaams minister van Buitenlandse Zaken, Cultuur, ICT en Facilitair Management. VR 2019 0811 MED.0372/3.

Georg Wilhelm Friedrich Hegel (rond 1800). Samtliche Werke Volume 8. F. Meiner 1920: p.174.

Laekeman G, Bulterijst H. UNESCO Vlaanderen treedt naar buiten. Volkskunst 2019; 43 (2): 20-21.