Overleven en over het leven

IVV heeft weer een werkjaar achter de rug. Het voorbije jaar was wel gevuld, met de eerste jaargang van ons tijdschrift ‘Volkskunst’ in een totaal nieuw kleed, de uitgave van een vergelijkende studie over vóór en na die ‘groote’ wereldoorlog I, een prachtige zomer vol festivals en de groei naar openheid tussen de partners op het veld. We zijn ondertussen 2019 ingedoken: een jaar waarin IVV 55 jaar werking ook niet ongemerkt voorbij wil laten gaan. Tijd voor mijmering en dynamiek.

Een verleden met toekomst

Ik zit op de trein tussen Leuven en Antwerpen, na een namiddag KADOC-werk. Stuk voor stuk gaan brochures, correspondentie, illustraties, tijdschriften, partituren, verslagen en dansbeschrijvingen door mijn vingers. Hugo maakte een eerste Inventarisatie. Nu moeten de karakteristieken van ieder stuk ingegeven worden in Scope, het hart van de KADOC-archieven. Ik kom telkens onder de indruk van wat er allemaal gepubliceerd is in de volkskunstwereld. Volksdans, vendelspel, maar ook muziek en zang bracht heel wat dynamiek in de tussenoorlogse periode. Na wereldoorlog II bleef volksdans mensen van alle leeftijden boeien. Hierbij werd voortgebouwd op wat al verzameld en gepubliceerd was. Nagenoeg alle authentieke Kempische volksdansen stonden reeds op papier in de dertiger jaren. Een sterke traditie dus. Het is een geruststelling te weten dat IVV en ook andere organisaties zich ingespannen hebben om zoveel mogelijk te publiceren. Het registreren en bewaren van publicaties in archieven is een bijkomende zekerheid dat het rijke Vlaamse Volkskunstpatrimonium niet verloren gaat. Registratie staat tevens gelijk aan ordenen en ontsluiten. Van uitverkochte publicaties bestaan ook al e-versies, en die zijn op vraag beschikbaar.

Afbeelding 1: IVV zonder grenzen

Safeguarding

Verzamelen en archiveren mag verdienstelijk lijken, maar tot leven brengen van archieven voegt een kapitale dimensie toe aan wat in archiefdozen rust. UNESCO zet in op safeguarding: het bewaren door beoefenen en gebruiken in ere te houden. IVV diende in februari jl. een dossier in bij UNESCO om zijn erkenning als expertisecentrum te bestendigen. Met de beperkte mensen en als niet-gesubsidieerde vzw moet IVV niet beschaamd zijn over zijn activiteiten. Het geeft moed die allemaal op papier te zetten, al blijft het toch werken in de anonimiteit. Elkeen die zich belangloos inzet voor de gemeenschap kent dat gevoel. Zolang het werk gedaan wordt, piept niemand erover. Op het moment dat – dikwijls noodgedwongen – activiteiten of opvolging niet tijdig gebeuren, komt de kritiek. Pas wanneer iemand wegvalt, komen de verdiensten tot uiting. Vrijwillige inzet lijdt onder prostatisme: initiatief wordt genomen op geïsoleerde momenten, met lange pauzes tussenin.

Het water wordt minder diep

In stand houden van een volkskunstgroep vraagt bijzondere inspanningen en vlotte samenwerking van bereidwilligen. Ruimer samenwerken in de Vlaamse Volkskunstwereld helpt om de werkzaamheden in de eerste lijn te ondersteunen. Danspunt organiseerde het voorbije jaar discussiefora overal in Vlaanderen, van de kust tot in Limburg. Deelnemers uitten hun bezorgdheid over continuïteit van de groepswerking en over de geringe belangstelling voor volkscultuur in de media. Om in die media een plaats te krijgen, moeten we voldoende nieuwswaardige daden stellen. Het blijkt dan weer een hele klus om de media te bekoren met positief nieuws over de zachte waarden van het alledaagse leven. Het ware al interessant om met alle actoren op het terrein eenzelfde sterke boodschap te brengen. Als we samen kunnen dansen, kunnen we ook samen timmeren aan de toekomst. Momenteel zijn er besprekingen aan de gang tussen VVKB en Danspunt. IVV en VVKB hebben elkaar steeds kunnen vinden. Het Vlaamse Europeadecomité bereidt zich voor op de eerstkomende Europeade in Frankenberg. CIOFF en IOV geven een internationale dimensie aan volkskunst. Iedere organisatie heeft haar eigen karakter. Dat mag en moet zo blijven. Grote fusie-operaties leidden in het verleden tot gemengde gevoelens en frustraties. Overleg en permanente contacten in een losse structuur zijn meer geschikt als samenwerkingsmodel. We hebben immers dezelfde bekommernissen. IVV wil meewerken aan een bundeling van krachten in functie van de noodwendigheden.

Histories

Minister van Cultuur Sven Gatz ijvert wel voor fusieoperaties in de gesubsidieerde sector. Hij maakte al snel duidelijk dat hij geen heil zag in een cultuurwereld vol diverse vzw’s en organisaties die zich met verwante materie bezighouden. Hieronder een citaat uit de Beleidsnota 2014-2019 ingediend door Minister Sven Gatz, Vlaams minister van Cultuur, Media, Jeugd en Brussel(1).

De constante groei van structurele subsidies tijdens de voorbije legislaturen maakt dat de grens van het huidig subsidiemodel bereikt werd. De toen beschikbare middelen werden verdeeld over een groter aantal organisaties. Dit leidde tot versnippering en de facto een reëel verminderde slagkracht van elke individuele actor. Tegelijk werd het budget voor internationale werking alsmaar kleiner. We moeten ons bezinnen over de manier waarop we het kunstenlandschap kunnen laten bloeien. Hoe kunnen we de middelen zo effectief (nvdr: efficient) mogelijk inzetten? Wie heeft welke rol te spelen? (einde citaat).

Fusies kunnen tot een indrukwekkende schaalvergroting leiden. Als voorbeeld geldt ‘Histories’, een nieuwe vzw ontstaan uit het samenvoegen van Heemkunde Vlaanderen, Familiekunde Vlaanderen en LECA (Landelijk Expertisecentrum voor de Cultuur van Alledag). De nieuwe vzw beschikt over een jaarlijks budget van meer dan 900.000 euro. Minstens 80% daarvan zal gaan naar de verloning van stafmedewerkers. Met 1/100ste van dat budget zou IVV al wonderen doen. Op de kersverse webstek van vzw Histories lezen we het volgende(2): 

Histories is het aanspreekpunt voor iedereen met een passie en interesse voor genealogie, lokaal erfgoed/heemkunde en cultuur van alledag. Histories vormt het vervolg op de werking van Heemkunde Vlaanderen, Familiekunde Vlaanderen en LECA en is erkend om de noden van erfgoedvrijwilligers op te vangen. 

Vanaf 2019 kunt u bij Histories terecht voor al uw vragen rond genealogie, lokaal erfgoed/heemkunde en cultuur van alledag. Histories zorgt voor ondersteuning via onder meer eerstelijnszorg, begeleiding op maat, transversale projecten, een doelgroepgericht vormingsaanbod en gespecialiseerde uitgaven en databanken. Door zo veel mogelijk mensen in contact te brengen met genealogie, heemkunde/lokaal erfgoed en cultuur van alledag zet Histories in op een breder en sterker draagvlak. Daarnaast vormen ook kennisopbouw en -deling een speerpunt in de dagelijkse werking (einde citaat).

Voorbereidende overlegrondes duurden ongeveer twee jaar. We weten uit onze eigen ervaring dat een fusie, met zelfs opgeven van bestaande vzw’s, een hele opgave betekent. Er kroop een pak energie in het tot stand brengen van ‘Histories’. Deze fusie is niet de enige. In de loop van 2019 krijgen we zicht op het nieuwe landschap.

Streekdrachten

Als vrijwilligers binnen de niet gesubsidieerde vzw moeten wij alvast niet te veel tijd steken in het indienen van beleidsplannen en jaarverslagen. We kunnen ons dus bezighouden met activiteiten in het veld. De IVV-werkgroep over Streekdrachten organiseert een forum over streekdrachten op zaterdag 30 november e.k. in de zaal de Klavers in Belsele (Sint-Niklaas). Het wordt een programma waarin zowel instructie, demonstratie en amusement voorkomen. Speelschaar Ossaart uit Sint-Niklaas bestaat 50 jaar en is co-organisator. Meer details volgen via ‘Volkskunst’ en de IVV-webstek. Zaterdag 30 november e.k.: alvast een dag om in de agenda te blokkeren.

Bokrijk

IVV blijft een referentie in de studie over streekdrachten. In opdracht van het Domein Bokrijk maakte het historisch projectbureau Geheugen Collectief een studie over mannenkledij. Vannoppen en Geens zijn de meest frequent geciteerde bronnen. We mogen blij zijn met de belangstelling voor de betreffende IVV-publicaties. Citaties zijn in de professionele wetenschappelijke wereld een belangrijke indicator voor erkenning en zelfs bevordering.

Pioniers

Waar ontdekkingsreizigers gaan, ontstaat een spoor. Wanneer mensen dat spoor volgen, ontstaat een pad. Nog meer volgelingen verbreden het pad tot een weg. Samenwerking, erkenning en respect vormen een garantie voor een boeiende en bloeiende omgeving.

Afbeelding 2: sleedoorn of Prunus spinosa L. kondigt de lente aan. 
Bron: Plantengids KULeuven Campus Kortrijk

Ondertussen staat de natuur niet stil. Overal in Vlaanderen hebben we de bloei gezien van de sleedoorn. Het zijn die witte, spaarzame bloemen die tussen struikgewas en bomen opduiken. Ze lijken op pruimen- of kersenbloesems. Ze behoren immers tot dezelfde familie van de roosachtigen. Sleedoorn: bescheiden, maar zeker niet onopgemerkt, een plant om ons te inspireren om ‘bescheiden maar niet onopgemerkt’ de volkscultuur van iedere dag actief te beoefenen en te ondersteunen.

Gert Laekeman
Voorzitter IVV

(1) Gatz S. Beleidsnota 2014-2019 p. 21.

(2) https://historiesvzw.be/ (geraadpleegd op 9 maart 2019).