Bitter in de mond ...

... Maakt het hart gezond. Of toch niet? Bitterheid komt sluipend. Voor we het beseffen kruipt het in hart en nieren. We staan er mee op en gaan er mee slapen. Redenen om bitter te zijn liggen voor het grijpen. Hoe kunnen we bitterheid overwinnen? Pete Seeger - zaliger ondertussen – legde het ons vijftig jaar geleden in de mond: ‘We shall overcome some day’. Een inspirerende tekst. En oh ja, wie zal er (over)winnen bij de komende verkiezingen? De kiezers werden alvast verleid met een puntzak heerlijke frietjes. Ondertussen mag IVV bogen op 50 jaar onafgebroken dienstverlening aan volkskunstminnend Vlaanderen.

Wat kunnen winters verschillen. Vorig jaar sneeuw en ijs tot begin april. De natuur anderhalve maand achteruit. Niets daarvan dit jaar. De hazelaar (Coryllus avellana L.) en zwarte els (Alnus glutinosa [L.] Gaertn.) dragen bergen katjes in februari. De Narcissus pseudonarcissus L. of paasbloem kleurde tuinen en plantsoenen spaarzaam geel vanaf half februari. Geel is ook de gele gentiaan (Gentiana lutea L.). Om deze prachtige plant te zien bloeien moeten we wel klimmen tot in de Pyreneeën- of Alpenweiden. Daar tref je ze aan, tot manshoogte groot. Onder de grond een wortel waarvan Vesalius bijna 500 jaar geleden al dankbaar gebruik maakte om allerlei digestieve klachten te bestrijden. De traditie leeft voort in allerlei alcoholische dranken, ‘Suze’ is er zo een. We vinden de lange bruine flessen in bepaalde warenhuizen en de betere drankenhandel. Eén glaasje volstaat om een wat luie maag terug in de plooi te krijgen.
Bitterstoffen – in het geval van de gentiaan het zogenaamde gentianopicrine – hebben een enorme kracht. Een oplossing van 1 op 200.000 smaakt nog steeds duidelijk bitter. Best te vergelijken

Figuur 1: de gele gentiaan of Gentiana lutea L.

met die sluipende bitterheid in het leven van een mens.
We hebben het leven graag à la carte. Alles moet maar geschieden zoals wij het wensen. Bitterheid komt na jarenlange trouwe en intense inzet zonder tastbare beloning. Wij wensten een rol van belang te spelen, maar de wereld had het anders met ons voor. Culinair specialist Herwig Van Hove heeft het niet zo voor al te bittere aperitieven. Ze nemen te veel de smaak weg van wat volgt. Vergelijkbaar wel met onze denkwereld. Eens de bitterheid doordringt tot in het menselijk brein, wordt alles als bitter ervaren. Het is een kunst om zich te bevrijden van de bittere ondertoon.
In 2008, toen we nog subsidie kregen van de Vlaamse Gemeenschap ‘mochten’ we een haalbaarheidsstudie uitvoeren. We bezochten 16 partner organisaties en stuurden een enquête naar 32 andere. De bedoeling bestond erin de plaats van IVV in de wereld van immaterieel cultureel erfgoed te bepalen. Vooral tijdens de bezoeken aan partners viel het op hoeveel onvrede er heerst bij leidinggevende personaliteiten in de culturele wereld. Stuk voor stuk kwamen we in contact met bekwame en hardwerkende mensen. Zo’n mensen leven met hart en ziel voor hun cultureel ideaal. Maar het cultuurlandschap is hopeloos versnipperd. Quasi niemand zit te wachten op wat bij ons met veel persoonlijke energie opborrelt. We koesteren het gevoel dat anderen het veel minder goed doen, maar desondanks toch in de prijzen vallen. Heldhaftige pogingen om ons gelijk te bewijzen blijven steken in administratieve modder, die Passendale bijna doet verbleken. We trekken ons terug in onze kille en vochtige loopgraven. De vorderende leeftijd versterkt enkel het gevoel dat ons onrecht wordt gedaan, onrecht als enig antwoord op onze roep om aandacht.
Foei, wat een negatieve denkbeelden! Kijk eens hoe rijk onze cultuur wel is. Puur goud, vloeibaar goud dat met de inspanningen van zovele anonieme vrijwilligers – eventueel ondersteund door verdienstelijke professionelen - als een kabbelende beek binnen levende gemeenschappen vloeit. Wanneer we ons uit het bittere isolement kunnen bevrijden, ontdekken we de draagkracht van de solidariteit die bevrijdt.
Woorden wekken, voorbeelden trekken. Zo’n voorbeeld was Pete Seeger . Ver buiten de grenzen van de Verenigde Staten inspireerde hij massa’s mensen met zijn liederen. In 1968 liepen de straten vol voor Leuven Vlaams: ‘We shall overcome’ klonk het. Wie heeft deze op en top toegankelijke hymne niet proberen te tokkelen op gitaar? Dat we ons bedienden van de taal van Shakespeare was geen bezwaar.

Figuur 2: Pete Seeger 88 jaar jong tijdens het Clearwater Festival op 16 juni 2007 (foto door Anthony Pepitone).

Pete Seeger maakte stuk voor stuk pareltjes van diepgaande eenvoudige teksten. Nu we 100 jaar Wereldoorlog I herdenken is ‘Where have all the flowers gone’ meer dan actueel. In ‘What did you learin school today’hekelt Seeger het endoctrinerende leiderschap.
En wat hebben we geleerd over cultuurbeleid de voorbije legislatuur? Joke Schauvliege, onze minister van cultuur, is geen endoctrinerende leider geweest. Gelukkig maar, want cultuur laat zich niet kooien. Onze minister heeft commissie na commissie laten werken. Het leek er herhaaldelijk op alsof ze gewoon aan het doorgeefloket zat, zich beroepend op wat ‘de commissie’ als advies had gegeven. Wanneer budgetaire problematiek opdook werd een advies van ‘de commissie’ iets gemakkelijker gemoduleerd. Onze minister probeerde met beperkte middelen cultuur te ondersteunen, met enige gevoeligheid voor lobbying. In de aanloop van de verkiezingen werkte ze - samen met Minister President Kris Peeters - gewillig mee aan de erkenning van de ‘frietkot-cultuur’ als Vlaams cultureel erfgoed. We gunnen elkeen zijn of haar pakje frieten, zeker en vast. Meer dan 25.000 handtekeningen om de frietkotcultuur te laten erkennen: dat vegen we niet zomaar onder de vloermat. Voorzichtigheidshalve gaat het om de frietkotcultuur, en niet over de frieten op zichzelf. Wie het frietmuseum in Brugge heeft bezocht weet immers dat de oorsprong van de frieten niet ondubbelzinnig vaststaat.‘French fries’ klinkt het in de Angelsaksische wereld. Sommige bronnen situeren het ontstaan in de Waalse maasvallei. Er zijn in ieder geval geen historische feiten die de friet als Vlaamse uitvinding bevestigen. Maar het staat electoraal goed als twee ministers, waaronder deze van cultuur, voor de camera frieten eten. Het staat wellicht ook historisch goed. We weten immers dat Vlaamse ministers in de komende legislatuur financiële mirakels zullen moeten verrichten en prioriteiten stellen. Zal er in die omstandigheden nog wel plaats zijn voor een minister van cultuur?

Figuur 3: medewerkers van het Instituut voor Vlaamse Volkskunst ter gelegenheid van de persconferentie op 2 februari jl. (vlnr. Gert Laekeman, Stefaan Haesen, Hugo Bulterijst, Johan Lambrechts, Denise Verbraecken, Nicole Verbist, Gudrun Van Eynde, Dirk Janssens, Etienne Vankeirsbilck, Frans Monden).

Midden al die electorale drukte viert IVV 50 jaar werking ten dienste van de Vlaamse volkskunst. We mochten een diamontage tonen tijdens het nieuwjaarsfeest van de Vlaamse Volkskunstbeweging (VVKB) op zaterdag 18 januari jl. Op zondag 2 februari jl. mochten we in Stekene de pers en leden van het gemeentebestuur en de gemeenteraad verwelkomen. We testten meteen onze tentoonstellingswand uit in het lokaal van Volkskunstgroep Reintje Vos. Tijdens de persconferentie en de daaropvolgende pannenkoekenslag van Reintje Vos ter gelegenheid van lichtmis, mocht de DVD met meer dan 70 dansen op een constante belangstelling rekenen. Het gaat over een uniek beeldarchief met maanden toewijding verzameld door onze medewerker Hugo Bulterijst. IVV zal in 2014 bij verschillende manifestaties en op verschillende plaatsen aanwezig zijn: festivals, vendel- en gildetreffen en musea (Kampenhout en Oostduinkerke). Op zaterdag 29 november e.k. sluit IVV het feestjaar af met een dansdag in Belsele. Een kalender en uitnodiging voor 29 november e.k. bevindt zich elders in deze aflevering van Volkskunst.
In 2008 werd Pete Seeger gevraagd of hij niet pessimistisch en bitter gestemd was door de realiteit. Het antwoord was even simpel als duidelijk: moeilijkheden en tegenkanting werken inspirerend. Het weze een hart onder de riem voor IVV en zijn medewerkers en voor alle vrijwilligers en mensen van goede wil in de cultuursector.

Gert Laekeman
Voorzitter IVV