Structuur - Cultuur

Cultuur blijft een werkwoord. Meer dan ooit hebben we nood aan inhoud. De huidige investeringen richten zich evenwel op structuren. We moeten op zoek naar een harmonieuze symbiose tussen inhoud en structuur. Het is tijdig handelen geblazen, want het zwaard van de besparingen hangt ons boven het hoofd.

Er bestaat enige discussie over de berekeningsmethode van Joke Schauvliege, wanneer het gaat over meer of minder bos in Vlaanderen. Volgens onze minister mag Vlaanderen zich gelukkig prijzen met maar liefst 8262 hectare bos méér dan twee jaar geleden. Dat komt neer op een surplus zo’n 16.500 voetbalvelden groot. Joke bediende zich van de zogenaamde Boswijzer om tot dat resultaat te komen. Deze Boswijzer maakt een status op van het bosareaal met behulp van luchtfoto’s waarop het verschil kan gezien worden tussen groen en niet-groen. Om van een bos te spreken moet het groen hoger zijn dan drie meter¹.

Vlaams parlementslid Dirk Peeters (Groen) deelt niet in de bosvreugde van Joke Schauvliege. In de periode 2008-2011 werd voor meer dan 1000 hectare bos een kapvergunning uitgereikt, terwijl er amper 600 ha nieuw bos bijkwam. Het regeerakkoord voorzag in 10.000 hectare nieuw bos. Daar blijven we nu ver vandaan. Dirk Peeters gebruikt in zijn analyse eveneens cijfers van de minister².

Joke Schauvliege en Dirk Peeters vergelijken gegevens over verschillende perioden. Toch scoort Vlaanderen allesbehalve hoog wat bosbestanden betreft. Wellicht ontstaan hier en daar spontaan minuscule stukjes groen die we als bosjes kunnen bestempelen. Indrukwekkend kunnen we dat niet noemen. Hopelijk ontwaart iedere Vlaming binnen gezichtsafstand van thuis uit op zijn minst één boom. Laat ons een boom en het zicht op de zee ...³

In het winterse landschap doen de loofbomen kaal aan, maar daardoor komen hun vormen beter tot uiting. Neem nu populieren. We zien ze overal in Vlaanderen. Ze bereiken gemakkelijk een hoogte van 20 meter. Wie hun ranke lijn naar boven volgt kijkt automatisch naar de grijze of blauwe hemel, al dan niet getooid met een variabel landschap van wolken. Met name de populier vertoont geregeld een verschijnsel dat de mens al eeuwenlang biologeert. Het gaat meer bepaald over de maretak (Viscum album L.). Al langer dan 2000 jaar speelt de maretak een rol in de traditie. Wanneer alle bomen kaal staan, put deze opvallende halfparasiet kracht uit de resterende sapstroom van zijn gastheer (meestal een zachte houtsoort). In ruil daarvoor geeft die maretak onder andere suikers terug aan diezelfde gastheer, want dank zij het overblijvend bladgroen kan er nog fotosynthese plaatsgrijpen in het schaarse zonlicht. We vinden maretakken terug als versiering in de advents- en kersttijd. De plant symboliseert het blijvende leven in een koude, donkere periode. Ze zet de zonnewende en het kerst- of joelfeest kracht bij. In Duitsland, Zwitserland en Oostenrijk gebruiken artsen extracten van de maretak als ondersteuning bij kankertherapie. Klinische studies wijzen op een gestegen kwaliteit van leven en een verhoogde doeltreffendheid van chemotherapie. De maretak mag zijn gastheer niet overweldigen, want dan gaat hij zelf ten onder. Een mooi voorbeeld van natuurlijke harmonie in symbiose.

Symbiose mag ook het sleutelwoord zijn wanneer het over cultuur gaat. Met cultuur naar mensen gaan betekent hen een boeiend verhaal bieden. In ruil daarvoor krijgen de initiatiefnemers dan hopelijk erkenning onder de vorm van publieke belangstelling en eventueel zelfs materiële ondersteuning. Cultuur is een verzameling van de meest uiteenlopende inhoud. We moeten aanvaarden dat het ene domein meer belangstelling wekt dan het andere. Volgend jaar herdenken we 100 jaar ‘Groote Oorlog’. We vieren tevens 50 jaar Instituut voor Vlaamse Volkskunst. We kunnen beide moeilijk vergelijken qua omvang en belang. Uiteraard moeten we voor 1914-1918 aanzienlijk meer middelen inzetten. IVV besteedt trouwens ook aandacht aan het oorlogsthema, vanuit volkskundig perspectief, maar dan op een uiterst bescheiden manier.

Blijft de vraag hoe de overheid optimaal geld van de gemeenschap moet inzetten voor cultuur. Structuur is zeker nuttig. Toch kunnen we ons niet van de indruk ontdoen dat de Vlaamse overheid structuur verkiest boven inzet van vrijwilligers. Wanneer we terugkeren naar onze populier met de maretakken, vervullen vrijwilligers de boomfunctie. De maretak siert de boom en is bijtijden duidelijk zichtbaar in een ondersteunende symbiose. De boom blijft evenwel onmisbaar. Zonder boom geen maretak.

Vrijwilligers werken zich uit de naad, omdat ze gedreven zijn door wat ze doen. Weekeind, avond, nacht: ze zorgen voor een continuïteit, ook wanneer de middelen schaars zijn. Wie als professioneel werkt in de cultuursector bekijkt de zaken meer bestuurlijk. De professioneel houdt zich bezig met beleidsplannen, jaarverslagen, toekennen of binnenhalen van projecten, concipiëren van prijzen, opstellen van richtlijnen, verspreiden van berichtgeving, logistieke ondersteuning en aanvragen van eigen subsidies. Is het leven van cultuur-vrijwilligers aan de basis niet gemakkelijk, dat van de professioneel loopt ook niet over rozen. Voortdurend moeten de centen geteld en herteld worden. Neem nu de museumsector. Voor de periode 2014-2015 krijgen 21 musea op Vlaams niveau samen 8,1 miljoen subsidie. Het is een heksentoer om dat weinige geld billijk te verdelen. Eens te meer doet Joke Schauvliege beroep op een beoordelingscommissie. Sofie De Caigny, voorzitter van deze commissie vindt dat Vlaanderen te weinig investeert in musea⁴.

Mogelijks zullen musea in de toekomst ook niet zonder een brede schare vrijwilligers kunnen om hun maatschappelijke en culturele functie verder te kunnen vervullen, net zoals de gezondheidszorg trouwens (zie volgende allinea).

De toekomst ziet er somber uit. De zesde staatshervorming kost Vlaanderen 7,8 miljard. De Federale regering hevelt met extra bevoegdheden voor Vlaanderen, te weinig geld over naar datzelfde Vlaanderen⁵.

Welke plaats zal cultuur (nog) bekleden in de nieuwe constellatie? Op vlak van gezondheidszorg bijvoorbeeld zijn er reuzengrote uitdagingen zoals bejaardenzorg (de Vlaamse bevolking leeft steeds langer), psychiatrische zorg (langdurige hospitalisatie), en thuisgezondheidszorg⁶. Net zoals de gezondheidszorg kan cultuur maar overleven door het intens betrekken van de basis, of met andere woorden mensen aanspreken die zich vrijwillig inzetten omdat verder engageren van professionelen financieel onmogelijk wordt.

IVV blijft na 50 jaar actief volkskunst uitdragen en ondersteunen. Zonder subsidie gaan we verder, dank zij de belangloze inzet van mensen die geloven in wat wij bieden. Wanneer er toch geld nodig is, zoals bijvoorbeeld voor het beheren van het archief, vinden we wel de nodige middelen. We vieren ons jubileum in alle bescheidenheid, onder andere door het opzetten van een reizende tentoonstelling die aansluit bij initiatieven van partners. Wij danken Erfgoedcel Waasland voor de bescheiden subsidie hiervoor uitgetrokken. IVV heeft een open oor en oog voor wie met volkskunst bezig is en wil helpen waar nuttig en nodig. We danken langs deze weg al onze partners waarmee we mochten en mogen samenwerken in verleden, heden en toekomst. We wensen tevens aan onze lezers een stevig platform om iedere dag in 2014 zo goed als mogelijk te beleven. En als het kan, iedere dag een dans of culturele genoegdoening!

Heel hartelijk,

Gert Laekeman
Voorzitter IVV