Een steen verlegd

Panta rhei (Panta rei) of alles is in beweging. Wie zich niet kan aanpassen overleeft niet: ‘the survival of the fittest’ zoals Darwin al stelde. Het is zeer de vraag of recente ontwikkelingen in onze sector van immaterieel erfgoed nog veel met cultuur te maken te hebben. Zwaar weer dus voor al wie als vrijwilliger op de cultuurzee wil varen. Maar oefening baart kunst (en cultuur).

Op woensdag 10 april 1912 vertrok een majestatisch passagiersschip uit Southampton. De reis ging naar New-York. Naam van het schip: Titanic. Vier dagen later liep de Titanic op een 330.000 ton wegende ijsberg, even vóór middernacht. We weten hoe het verhaal verder loopt: 1522 opvarenden verliezen het leven. Er wordt nog jarenlang nagekaart over de ramp. Het jaar daarop komen deskundigen samen voor een eerste conferentie over veiligheid in de zeevaart.
Het ontbreekt niet aan ijsbergen in de cultuurzee. De ene beslissing na de andere maakt het klimaat barkoud. Gepriviligeerden vinden nog een enigszins warm onderkomen. Vrijwilligers hebben geen reddingssloepen of zwemvesten ter beschikking. Ze moeten zwemmen in het ijskoude water.

Recent bereikte ons het bericht dat ‘Folk Experience’, het museum voor volksmuziek in Dranouter vanaf januari 2013 zijn subsidie kan verliezen. Hopelijk slagen we erin om dat didactisch en historisch mooi uitgebouwd centrum te behouden. Anders verdwijnt wat met zoveel liefde is opgebouwd. Het Europeadecomité Vlaanderen moet het voortaan zonder steun van de Vlaamse Overheid stellen. Vijf organisaties waaronder het IVV, elk bezig met een aspect van immaterieel cultureel erfgoed worden op droog zaad gezet. Ondertussen behoort poppentheater Taptoe ook tot het verleden. Het kreeg een negatief advies van de beoordelingscommissie. Gelukkig (?) is er nog het Firmament ...

Vlaamseigen cultuur maakt geen goede beurt. Gebrek aan originaliteit, slagkracht en inzicht in marketing, te veel bezig met het verleden zonder aanknoping met de toekomst, gericht op een te smal domein, niet multicultureel genoeg, te weinig samenwerking... De analyses liegen er niet om. Vlaanderen op de wereldkaart zetten doen we misschien inderdaad beter met het ondersteunen van Rundskop (al moet onze minister Joke Schauvliege zich nog wat familiariseren met Julien Schoenaerts zoon). Ik kan persoonlijk weinig inbrengen op de kritiek. De analyses zijn juist. Wij zijn op zoek naar die kapitale wissel. We mogen ons niet vermeien in ons lekker hoekje, in de hoop dat vadertje Vlaamse Staat ons wel verder geld zal toeschuiven, of dat we op eigen kracht en met eigen centen het schip nog zolang mogelijk drijvend houden. Welke acties moeten we ondernemen om zonder al te veel averij verder te varen?

Openheid. Vlaamseigen cultuur is in het verleden sterk verbonden geweest met individuele initiatieven. Of het nu gaat over musea, verenigingsleven, dans en interpretatie ervan, volksmuziek, volksliederen, tradities, het leven van elke dag: pioniers hebben zich met een niet aflatende inzet uitgesloofd om aan het nageslacht een boodschap te geven. De inhoudelijke zorg voor authenticiteit heeft evenwel veel energie gevraagd. Meningsverschillen en individuele interpretaties belemmerden consensus. Waardevolle inspanningen misten slagkracht om tot op het hoogste niveau door te dringen en de rijkdom van Vlaanderen eensgezind te etaleren.

Opportunisten hebben daarvan dankbaar gebruik gemaakt. Wat startte met Rika De Backer als eerste minister van cultuur is nu uitgemond in lobbying waar (partij)politiek een hartig woordje meespreekt. Rika De Backer voerde als eerste minister van cultuur en Vlaamse Zaken het bibliotheekdecreet in. Ze moest daarvoor opboksen tegen menig partijlid van de toenmalige Christelijke Volkspartij (CVP). Maar die minister had visie.
Er is hoogdringend nood aan visie. Net valt het eerste exemplaar van ‘Immaterieel Erfgoed’ in onze bus. De ratificatie van het UNESCO verdrag voor de bescherming van het immaterieel erfgoed heeft ook Nederland verplicht om te investeren. De staatssecretaris voor Cultuur heeft het Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed (VIE) aangewezen om, als zelfstandig onderdeel van het Nederlands Openluchtmuseum, een nieuw topinstituut voor immaterieel erfgoed te vormen. Dat topinstituut wordt verantwoordelijk gesteld voor het in praktijk brengen van het UNESCO verdrag. Ineke Strouken, ons welbekend, tekent als hoofdredacteur van ‘Immaterieel Erfgoed’. Het tijdschrift oogt mooi. De band met levende cultuurgemeenschappen maakt van het tijdschrift een sterk instrument. Geen verzameling van afstandelijk fotomatiaal, maar levende getuigenissen, vers geplukt uit een schare van basiswerkers. De Academie voor Streekgebonden Gastronomie mag dan haar subsidie kwijt zijn in Vlaanderen, ze krijgt een eervolle plaats in het artikel ‘de vergeten keuken’.  De lezer krijgt info over hoe zelf een outfit te maken uit de jaren 50. Citaat uit een verslag van de eerste trefdag immaterieel erfgoed gemeenschappen: ... Het grote verschil tussen een commerciële instelling en een culturele instelling is dat de eerste vooral geld wil verdienen, terwijl de culturele instelling meer werkt vanuit een passie. Als het gaat om authenticeit dan geldt dat passie beter te ‘verkopen’ is dan een puur commercieel belang ...

In hoeverre dienen de huidige Vlaamse cultuursubsidies het politiek opportunisme? Bart Caron, ex-kabinetschef van Bert Anciaux en Paul Van Grembergen verwijt het huidig cultuurbeleid gebrek     aan visionaire ideeën⁽¹⁾. Daar kunnen we inkomen. Onze minister moet nochtans niet al te ver zoeken. Tien jaar geleden ging ‘Natuurpunt’ van start, als bundeling van diverse verenigingen die natuurbehoud hoog in het vaandel droegen. Natuurpunt is ondertussen een gevestigde waarde, met tal van vrijwilligers aan de basis en academici voor wetenschappelijke ondersteuning. Hoelang moeten we nog wachten op ‘Immaterieel Erfgoedpunt’ in Vlaanderen? Toch maar liever gemeenschapsgeld blijven investeren in afzonderlijke secretariaten, beleidsplannen, jaarverslagen, projecten en administratie?
IVV zoekt zijn weg in de kille stroom. We mochten een actieve bijdrage leveren bij 50 jaar sympathieke Vlaamse Volkskunstgroep ‘Dophei’ op 11 februari jl. in Vosselaar (zie elders in deze aflevering van Volkskunst). Volkskunstgroep ‘De Moeffeleer’ opende de dag daarop een tentoonstelling over 40 jaar werking. IVV werkt samen met KADOC  (Katholiek Documentatie- en Onderzoekscentrum voor Religie, Cultuur en Samenleving) voor het beheer van zijn archief. De stukken werden overgedragen op 2 maart jl.

IVV vertrouwt op het verre licht in de tunnel. Onze werkgroepen blijven verder actief. We zoeken nog steeds naar contacten in de sector om Vlaanderen op de wereldkaart te brengen. We willen samen met Bram Vermeulen die steen verleggen:

Ik heb een steen verlegd in een rivier op aarde.
Het water gaat er anders dan voorheen.
De stroom van een rivier hou je niet tegen.
Het water vindt altijd een weg omheen.
Misschien eens gevuld door sneeuw en regen,
neemt de rivier mijn kiezel met zich mee.
Om hem dan glad en rond gesleten,
te laten rusten in de luwte van de zee.
Ik heb een steen verlegd in een rivier op aarde.
Nu weet ik dat ik nooit zal zijn vergeten,
ik leverde bewijs van mijn bestaan.
Omdat, door het verleggen van die ene steen,
de stroom nooit meer dezelfde weg kan gaan.

Laten we mekaar een goede cultuur-vaart toewensen.

Gert Laekeman
Voorzitter IVV

(1)Van der Speeten G. Cultuurministers regeren te slap. Bart Caron schreef ‘niet de kers op taart’. De Standaard van 6 december 2011 p. D4.