Het hek en de dam

We hebben een tijdje moeten wachten, maar nu is het hek van de dam. Minister Joke Schauvliege heeft eind oktober de brieven rondgestuurd over wie wel en wie niet mag rekenen op een werkingstoelage gedurende de komende beleidsperiode 2012-2016. Maar geen nood: niet betaalde vrijwilligers ploegen voort op de cultuurakker.

Op 19 november ll. vierde de Vlaamse Volkskunstbeweging (VVKB) 60 jaar actief zijn. De cultuurtempel Westrand in Dilbeek gonsde van bedrijvigheid die zaterdag. In het ‘voorprogramma’ zat een studiesessie van het Algemeen Nederlands Verbond (ANV) over de toekomst van onze tradities. Naast VVKB waren o.a. ook de Vlaamse Volkskunstgemeenschap (VVG) en de Hoge Gilderaad der Kempen (HGK) present om de resultaten van enquêtes toe te lichten. Professor Stefaan Top coördineerde het panelgesprek. Tradities worden wel naar waarde geschat, maar tegelijk uitten de panelleden hun zorg voor de toekomst. Tradities hebben inhoudelijk voldoende draagkracht. Ze kaderen evenwel in een evoluerende wereld. Vooral over de vorm valt nog te discuteren. Na het panelgesprek kon de eigenlijke viering van start gaan. Professor Stefaan Top gaf een uitstekend overzicht over de structurele evolutie van de erfgoedsector gedurende de jongste decennia. VVKB-voorzitter Theo Smet vertelde over 60 jaar geschiedenis van VVKB. Zowel op vlak van beleid als in de jongste decennia van VVKB werden belangrijke beslissingen genomen, waarbij VVKB uiteindelijk koos voor een onafhankelijke positie met het actief beoefenen van Vlaamse volkskunst als prioriteit. Na de academische zitting werden we vergast op een twee uur durend schouwspel waarin 31 dansen of suites aan bod kwamen. Een waar degustatiemenu waarin traditionele Vlaamse dansen en nieuwe creaties gemengd werden met vendelspel. Het ensemble Staf Cogneau en het West-Vlaams Volksdansorkest zorgden voor muzikale ondersteuning. Alles stond onder puike regie van Lieven Demuynck. Nadien werden alle aanwezigen nog eens op een heerlijke receptie vergast. Proficiat werkpaarden van VVKB voor zoveel belangloos enthousiasme. VVKB heeft draagkracht, dat is duidelijk. Op dus naar de volgende 60 jaar!

IVV-voorzitter Gert Laekeman hield een begeesterende toespraak t.g.v. 60 jaar VVKB. Hij loofde het actief beoefenen van volkskunst als vorm van cultureel basiswerk. (Foto Fred Scholliers)

Veertien dagen later was IVV weerom met een uitgebreide delegatie aanwezig tijdens de opening van het Brabants Centrum voor Muziektradities (BCM) in Kampenhout. Bezieler Hubert Boone gaf anderhalf jaar geleden een teken aan burgemeester Jean Meeus. Hubert zocht een onderkomen voor zijn rijk archief, muziekinstrumenten incluis. Al snel was de burgemeester gewonnen voor de oprichting van een muziekcentrum. Hij vond een bondgenoot in de persoon van Gerry Croon (Toeristische Dienst Kampenhout) en ook de gemeenteraad was het idee genegen. Op zondag 4 december ll. was het dan zover. In Villa Lucie konden we genieten van een zelfinstructieve hommeltentoonstelling, demonstraties van hommelspelers incluis. De bedoeling bestaat erin Huberts archief een definitieve plaats te geven in de in restauratie zijnde oude pastorij. Klikken op de webstek van het Centrum brengt ons al in de sfeer(¹⁾. Die zondagmorgen was Kampenhout verzamelplaats voor wie Vlaamse volksmuziek een warme plaats in zijn of haar hart heeft toebedeeld. Het Brabants Centrum voor Muziektradities mogen we beschouwen als een voorbeeld van wat persoonlijk contact en harmonie tussen mensen vermag. We blijven Hubert en de gemeente Kampenhout eeuwig dankbaar en duimen voor een intense publieke belangstelling tot ver buiten de gemeentlijke grenzen.

Harmonie is ook het recept voor gelukzalige dansbeleving. Mensen die met elkaar kunnen genieten van dans beleven het toppunt van harmonie. Streven naar harmonie maakt mensen mooier en blijer. En het menu is uitgebreid: wals, mazurka, polka, schottisch en de aanverwante polka mazurka, varsovienne en redova. Wie wil leren op de dansvloer begeeft zich aan een van onze talrijke kadrils. Op rijen 2 en 4 kunnen we aandachtig toekijken wat ons wordt voorgedanst. Bovendien bevatten kadrils voldoende herhalingen om het telkens beter te doen.

We pikken de polka uit voor een kort historisch overzicht. Naar verluidt ontstond hij op het Tsjechische platteland. De polka wordt toegeschreven aan het boerenmeisje Anna Chadimová die rond 1830 de dans herhaaldelijk demonstreerde en muzikanten daarmee inspireerde. Tal van auteurs nemen dat romantisch verhaal niet voor waar. Hoogst waarschijnlijk is de polka als variante van de al even leuke schottisch geëvolueerd in een Duits-Tsjechische danstraditie.
De polka mag dan niet onze uitvinding zijn, we hebben hem toch ‘vervlaamst’ en zelfs accenten gegeven naargelang de streek waar hij wordt gedanst. De Kempenaar houdt het deftig op een rustig tempo van lieflijke deuntjes, Luksie over die Hei bijvoorbeeld. De Brabander houdt van een ontstuimige polka met de nodige accenten zoals bijvoorbeeld in Polka Stap.

Lang niet iedereen deelde het enthousiasme waarmee de polka werd onthaald. In bepaalde kringen werd hij zelfs min of meer vervloekt. Wat dacht je van deze persiflage op het randje van wat we nu racisme zouden noemen?

... Cette danse infame et maudite
Est celle qu’on dansait autrefois
Lorsque le peuple israélite
Vit clouer Jésus sur la croix
En signe de réjouissance
Le peuple juif en ce temps-là
Se livrait à l’affreuse danse
De la polka ...

Deze liedtekst werd in het Luikse verspreid omstreeks het midden van de 19de eeuw⁽²⁾.

Ondertussen heeft onze minister van cultuur knopen doorgehakt om organisaties van de nodige financiële middelen te voorzien. Er was de voorbije maanden groeiende ongerustheid over het uitblijven van die beslissing. In de heen en weer gaande berichten konden we zorg ervaren omwille van de continuïteit van jobs, zorg voor de werkende mens dus in deze organisaties. En mensen zijn belangrijk. Over het mogelijk in gevaar komen van de culturele erfenis heb ik niets gelezen. IVV heeft als kleine organisatie de voorbije twee jaar geen inspanning gemeden om samenwerking te bepleiten. En om eerlijk te zijn: we hebben nogal wat polka-vrees mogen ervaren. Onze gesubsidieerde partners binnen de sector van het immaterieel cultureel erfgoed houden aan hun eigenheid. Ieder kookt zijn of haar eigen soep die met geld van de gemeenschap wordt opgediend: jaarlijks prijskaartje van het menu 2.593.000 euro.
Met de recente beslissing voert het beleid een ‘upstairs-downstairs’ politiek. Er is een bovenlaag van gesubsidieerde organisaties die vooral logistiek bezig zijn. Deze organisaties moeten zichzelf verkopen. De vraag stelt zich wat elk ervan te koop aan te bieden heeft.
De inhoud komt immers van de basis, de onderlaag zouden we kunnen zeggen. Deze basis wordt niet gesubsidieerd, maar slaagt erin cultureel erfgoed te verspreiden en te beoefenen binnen levende cultuurgemeenschappen. Initiatieven zoals het BCM in Kampenhout zijn verder prachtige voorbeelden van wat ook zonder de ‘upstairs’ kan.

Ook volkskunstgroepen en gilden vervullen een cruciale rol in dat proces. Zij zijn terzelfdertijd fundament en bouwstenen van het cultureel huis. Hun potentieel beperkt zich niet tot het ledenaantal, maar deint uit binnen de gemeenschap waarin groepen thuishoren. De woorden van Henri Adams kunnen hier inspirerend werken: a teacher affects eternity: he never knows where his influence stops.
Maar goed: rondom ons gaan een aantal gesubsidieerde organisaties aan de slag gedurende de komende beleidsperiode 2012-2016. Zij hebben inzicht in de wijze waarop inhoud binnen een ruime culuurgemeenschap kan verspreid en gedynamiseerd worden. Maar die inhoud moet van ons (en op vrijwilligersbasis werkende collega-organisaties) komen. IVV gaat met partners aan de basis op zoek naar logistieke ondersteuning en promotionele expertise, teneinde de culturele erfenis veilig te stellen. Hierbij mogen we nieuwe verspeidingsvormen en partnerschap met betaalde organisaties niet schuwen.

Het beleid maakt het de basiswerkers hierbij niet gemakkelijk. Tekenen van hoop doen ons telkens weer de stap voorwaarts zetten. Al wie de volkskunst, in de ruimste zin van het woord, genegen is, wensen we een deugddoend-harmonisch 2012. Laten we samen met Ramses Shaffy alvast aanheffen: zing, vecht, huil, bid, lach, werk en bewonder.

Gert Laekeman
Voorzitter IVV

(1) http://www.kampenhout.be/bcm/index.php
(2) Hubert Boone: Traditionele Vlaamse Volksliederen en Dansen. Uitgeverij Peeters, Leuven 2003: p.100.