Dansen en Gezondheid
Zondag 23 april jl. was het weerom Erfgoeddag. Het thema werd vervat in één eenvoudig woord: ZORG. Erfgoeddagen werpen licht op de geschiedenis. Geschiedenis brengt ons bij het heden. We gaan nader in op enkele aspecten van de huidige gezondheidszorg. We komen uiteindelijk terecht bij de dans als activiteit om onze gezondheid te bevorderen.
Het is in het leven zoveel beter te geven dan te moeten krijgen. Dat geldt des te meer voor zorg. De geschiedenis leert ons dat het flink uit de hand kan lopen. Het Erfgoedhuis in Kortenberg gaf een verdienstelijke brochure uit als begeleiding bij de tentoonstelling opgezet ter gelegenheid van de Erfgoeddag. Een historische benadering van epidemieën was een van de sub-thema’s van de tentoonstelling, naast volksgeneeskunde, geneeskunde en gezondheidsleer. Zorg, gebrek aan zorg, of gewoon de onmogelijkheid om – bij gebrek aan voldoende kennis – de gepaste zorg te verlenen, kan een wending geven aan het wereldgebeuren. Nemen we de Spaanse griep als voorbeeld. De Verenigde Staten van Amerika komen de geallieerden een handje toesteken aan het Europees front tijdens Wereldoorlog I (WO I). Vermoedelijk brengen Amerikaanse soldaten het H1N1(1) griepvirus mee van over de Atlantische Oceaan. Het virus verspreidt zich snel aan beide zijden van het front. Hoge koorts, uitputting en uiteindelijk falen van de longfunctie zorgt voor een stijgende mortaliteit. Deze griep krijgt verkeerdelijk de naam Spaanse griep, omdat de eerste rapporten van dodelijke afloop uit het neutrale Spanje kwamen. Spanje moest zich immers niets aantrekken van perscensuur. Noch bij de geallieerden, noch bij de Duitse troepen mocht melding gemaakt worden van deze doder. Het had immers aanzien kunnen worden als een verminderde slagkracht. Naar schatting 46% van de Amerikaanse doden tijdens WO I moest in de Spaanse griep zijn meerdere erkennen. Wellicht heeft de Spaanse griep bijgedragen tot het einde van WO I. De naar huis teruggekeerde soldaten verspreidden het virus verder. De jongste schattingen spreken over 15 tot 20 miljoen doden. We mogen terecht het begrip pandemie gebruiken, want 20% van de toenmalige wereldbevolking geraakte besmet(2).
Deskundigen waarschuwen ons voor een nieuwe virusstam die circuleert in China. Het gaat over het vogelgrieptype H7N9. Overdracht naar de mens werd gemeld, met een mortaliteit van 41%. En die vogelgriep is lang niet de enige bedreiging. Cholera blijft gelukkig nog uit de buurt. Deze bacteriële infectie doodt ongeveer 50% van de zieken. Een behandeling met antibiotica is mogelijk, maar die antibiotica moeten voorradig zijn in de ontwikkelingslanden of vluchtelingenkampen waar de ziekte zich manifesteert door gebrekkige hygiëne. Het Ebolavirus hangt ons nog steeds boven het hoofd: een mortaliteit van 90% en nog steeds geen doeltreff ende behandeling. Het perspectief voor HIV-patiënten is wat dat betreft een stuk beter. Dank zij intensief onderzoek werden nieuwe behandelingen op punt gesteld, met herstel van een quasi normale levensverwachting, op voorwaarde dat de behandeling betaalbaar blijft(3).
Maar er zijn nog andere bedreigingen. Recente ervaringen met de kernramp in Fukushima leren ons hoe broos een verankering in (valse) zekerheden kan zijn. Indien er zich in ons land of aan onze landsgrenzen een kernramp voordoet, zitten we op slag met enkele honderdduizenden vluchtelingen, van wie het grootste deel hun huis niet meer zal betreden in dit leven. De minder jonge generatie (40 +) heeft meer overlevingskansen dan wie jonger is dan 40 jaar. Deze laatsten hebben wel baat bij iodiumpillen(4).
In het dierenrijk lijkt het zorgmodel eenvoudiger dan bij de mens. We hadden de voorbije maand merels op bezoek. Ze nestelden onder ons afdak op het terras. Zonder zich veel van de onmiddellijke menselijke nabijheid aan te trekken, broedde moeder merel haar eitjes uit. In de snikhete voorbije weken bleven moeder en vader merel hun kleintjes koesteren, wars van alle menselijke aanwezigheid. Ondertussen zijn de jonge merels uitgevlogen, op weg naar volwassenheid (zie afbeeldingen 1 en 2).
Afbeelding 1: piepjonge merels onder de hoede van moedermerel.
Afbeelding 2: jonge merels klaar om uit te vliegen.
Wat zorg voor mensen betreft, zien we op dit eigenste ogenblik een intensief spanningsveld tussen distributie en zorg, tussen materiële en menselijke factoren. Patiënten gaan om hun geneesmiddelen in Nederland, omdat die daar (soms) goedkoper zijn. Diverse spelers in het veld proberen mekaar de loef af te steken met allerlei condities. Eén constante overweegt: hoe meer we kopen, hoe beter. Ter gelegenheid van de Erfgoeddag over zorg, vroegen we als IVV aandacht voor de mens als belangrijkste factor: de ene mens als remedie voor de andere die zorg nodig heeft(5).
We kunnen ons afvragen hoe we - behorend tot de volkskunst minnende gemeenschap – kunnen bijdragen aan zorg. We zitten in ieder geval goed wat de rol van de mens betreft. Volkskunst beoefenen we immers steevast in een levende gemeenschap. Mogelijks is dat een belangrijke factor in het gezond zijn en blijven. Liever dan doemdenken en wars van alle commerciële inmenging, schept vreugdevolle ontspanning gezondheidsperspectief.
Hart- en vaatziekten zijn nog steeds de hoofdoorzaak van mortaliteit. Ze kunnen bovendien voor een belangrijke invaliditeit zorgen. Een internationale publicatie ging na in hoeverre dansen bevorderend werkt op de gezondheid van hart en bloedvaten(6). We weten het al langer: enerzijds werkt beweging preventief als bescherming tegen hartinfarct en zelfs tegen de ziekte van Alzheimer. Anderzijds ervaren we dat er nog steeds een grote kloof bestaat tussen wens en werkelijkheid. Het komt er dus op aan een vorm van beweging na te streven waarvan de drempel niet te hoog ligt. Dansen blijkt zeker zinvol.
Figuur 3: Fred Astaire en Ginger Rogers in volle actie
De onderzochte patiënten waren tussen 58 en 72 jaar jong, 377 in totaal. Ze hadden een uiteenlopende voorgeschiedenis: ofwel geen complicaties, ofwel een gebrekkige hartfunctie (=hartfalen), ofwel problemen met cholesterol. Ze dansten gemiddeld drie keer per week gedurende 40 tot 60 minuten. Ze werden gedurende 8 weken tot 8 maanden opgevolgd en vergeleken met niet-dansers.
Wat bracht al dat dansen uiteindelijk teweeg? Vooreerst een beter gebruik van zuurstof, door een rendabeler ademhaling. Ten tweede: een gunstige evolutie van de vetten in het bloed: HDL of de ‘goede’ cholesterol steeg, terwijl triglyceriden daalden. Ten derde: dans blijkt evenwaardig aan andere vormen van geregelde beweging. Ten vierde: van dansen vermageren we (jammer genoeg) niet. De auteurs zien nochtans in dans een laagdrempelige vorm van fysieke inspanning. Dansen heeft bovendien het voordeel van minder leeftijdsgebonden te zijn. Dansen vraagt ook een intellectueel engagement en coördinatie met de begeleidende muziek. Wanneer we samen met een partner of een groep dansen, ervaren we bovendien een vorm van harmonie. Over de weldoende invloed van harmonie hadden we het al in een vorig editoriaal(7).
Dus: (volks)dansen als middel om gezond te blijven of (cardiovasculaire) accidenten te vermijden! We hoeven daarvoor echt geen Fred Astaire of Ginger Rogers te zijn (afbeelding 3).
Gert Laekeman
Voorzitter IVV
(1) H = Hemagglutinine ; N = Neuraminidase
(2) Anonymus. Van volksgeneeskunde naar geneeskunde in de fusie Kortenberg. Brochure bij de erfgoeddag over zorg op 23 april 2017. Deze brochure is verkrijgbaar op eenvoudige vraag via www.instituutvlaamsevolkskunst.be
(3) Walsh B. Warning: we are not ready fort he next pandemic. Time Magazine 2017; May 15: pp. 24-31.
(4) Hoge Gezondheidsraad. Nucleaire ongevallen, leefmilieu en gezondheid in het post-Fukushima tijdperk. Publicatie van de Hoge Gezondheidsraad 9275.
(5) Erfgoeddag 2017: Zorg –Dodoens en Apotheker. http://www.
instituutvlaamsevolkskunst.be/erfgoeddag2017-GL
(6) Rodrigues-Krause J, Boufleur Farinha J, Krause M,Álvaro Reischak-Oliveira. Effect of dance-interventions on cardiovascular risk with ageing: systematic review and metaanalysis. Complementary Therapies in Medicine 2016; 29: 16-28.
(7) Laekeman G. Harmonie als filosofie. Volkskunst 2017; 41 (1): 1-4.