Impressies

We laten onze gedachten de vrije loop, binnen de oevers van zomerse impressies. Eén rode draad: volkskunst op en naast het podium. In dit editoriaal wandelen we andermaal rustig door het Vlaamse volkskunstlandschap en kijken we ook vooruit naar de komende maanden.

Impressionisme als kunststroming

Het impressinisme ontstond in Frankrijk als een kunststroming, onder andere in de schilderkunst. Kunstenaars revolteerden in de tweede helft van de negentiende eeuw tegen een volgens hen te klassieke en academische benadering van de toenmalige kunst. Schilders gingen aan de slag met lichteffecten en kleuren. Ze legden hun beelden vast in de omgeving die ze wensten weer te geven. Het leverde prachtige resultaten waarvoor menige impressionisme-fan de wereld afreist. De waterlelies van Monet spreken nog steeds tot de verbeelding.

Figuur 1: de Japanse brug en de waterlelies van Claude Monet (1899, National Gallery, London).

Impressionisme in de volkskunst

Impressionisme staat dicht bij het leven van elke dag. Een simpele dag van 24 uur levert een rijkdom aan ervaringen. Omdat we moeten selecteren worden ervaringen indrukken. Deze indrukken gaan een eigen leven leiden, wat dan weer resulteert in creativiteit. Net zoals de kunstenaars in de 19de eeuw, gaan groepen op zoek naar beleving van dans, muziek en vendelspel. Sommige groepen houden vast aan de traditie door het brengen van herkenbare en traceerbare dansen en vendelreeksen. Andere volkskunstensembles creëren figuren en soms ook passen op bestaande muziek. Vendelen begeleid door de roffelende trom maakt plaats voor vendelen op muzikale thema’s.

Klassiek

Vasthouden aan de traditie wordt wel eens ervaren als te klassiek en voorbijgestreefd. Het is herkenbaar en staat dicht bij reproduceren. Anderzijds zijn dansen en vendelreeksen uitgevoerd ‘volgens het boekje’ gemakkelijker te verifiëren op juistheid en interpretatie. Vooral de traditionele nummers kaderen in historische gebruiken. Ze hebben een geschiedenis verbonden met de gemeenschap waarin ze ontstonden. Het scheppen van een juist kader met een vlot aaneengeweven programma kan best boeiend zijn. Een prachtig voorbeeld vinden we in het jaarlijks Gildetreffen, dit jaar in Nieuwmoer op 27 en 28 juni jl.

Volkskunstgroep Reintje Vos opteerde ook voor een eerder klassiek programma ter gelegenheid van 700 jaar Stekense Vaart. Het Kanaal van Stekene werd gegraven in 1315: een bescheiden waterloop met een strategisch karakter. Dat kanaal was immers de laatste schakel om Gent met Hulst te verbinden. Zevenhonderd jaar later profiteerde Volkskunstgroep Reintje Vos van de gelegenheid om rond de viering een mini-volksdansfestival te organiseren. Een degelijke voorbereiding is een garantie voor een kwaliteitsvol optreden. Wie vergeet zich degelijk voor te bereiden, bereidt zich wel degelijk voor om vergeten te worden. Muzikanten en dansers moeten perfect op elkaar ingespeeld zijn. Minutieus verkennen van de grootte van het podium is onontbeerlijk voor vendeliers. Maar ook dansers moeten weten waar mogelijkheden en grenzen liggen. Intensief repeteren wierp vruchten af. Tweeëndertig dansers en acht muzikanten bezorgden het publiek aangename momenten met bewerkingen van onder andere Polkasaluwee, Hal- en Bergenkermis, Kadril van Kampenhout, Kantklossen en Klapschottisch, afgewisseld met vendelspel. Een waardige vertoning voor een groep die nu al 45 jaar op de planken staat.

Een gelijkaardige ervaring, maar dan samen met meer dan tweeduizendend toeschouwers, mochten we meemaken tijdens ‘Hello! Schoten’. Voor de 57ste keer zetten de organisatoren de wereld op het podium. Bolivia, Columbia, Portugal, Brazilië, Kroatië, Kirgizië en Maleisië stonden op het internationaal programma. Maar daarnaast ook Drieske Nijpers, de kindergroep Jan Pirrewit en Gelmel. Driekse Nijpers verkoos een klassiek repertoire en danste een programma aaneen met Matelotte, Kapers en Zotte Kermis, met tussenin Dans voor Lieve. We mogen dat programma als overwegend klassiek beschouwen. Toch deden de Drieskes het uitstekend. De muzikale tussendoortjes tijdens Zotte Kermis waren schitterend in hun eenvoud. Geen seconde aarzeling: dansers en muzikanten hadden er duidelijk zin in!

Historisch

Er bestaat een monumentale zwaarddanstraditie in Vlaanderen. De oudste vermelding dateert van 1389 in Brugge⁽¹⁾. Tal van rekeningen voor optredens van zwaarddansers bleven bewaard in de archieven. De bundel ‘Dansen uit Hoogstraten’ bevat een uitgebreide bijdrage over zwaarddansers en kalverdansers te Hoogstraten. Het Vlaams Dansarchief beschreef verschillende zwaarddansen in zijn bundel ‘Mannendansen’⁽²⁾. Sommige volkskunstgroepen zoals Lange Wapper leggen zich toe op het uitvoeren van zwaarddansen. De meest indrukwekkende uitvoering betreft een weer tot leven brengen van een zwaarddans, op basis van wat Breugel schilderde⁽³⁾. We mochten de dansers van Lange Wapper verwelkomen ter gelegenheid van de reeds eerder genoemde vaartfeesten in Stekene. Ieder jaar is de dans te zien op de zondag van halfvasten aan de Antwerpse Onze-Lieve-Vrouw Kathedraal. Zwaarddansen vormen een mooi voorbeeld van impressies uit het verleden, weer tot leven gebracht via creatieve ingrepen.

Figuur 2: Zwaarddans: detail uit Breugel’s schilderij

Op zoek naar nieuwe dansvormen

Een mens laat zich niet binden door de geschiedenis. Het is daarbij opvallend hoe snel we iets als ‘geschiedenis’ ervaren. Wat het Dansarchief totnogtoe beschreef als ‘nieuwe creaties’, aanzien we nu meer en meer als traditioneel. De eerste bundel Dans Nu 1 verscheen in 1978. De meeste creaties bestonden vóór ze uiteindelijk werden beschreven. Iedere volksdans heeft een eerste dag gekend, schreef onze ere-voorzitter, wijlen Sus Geens, in zijn inleidend woord tot deze bundel. Dansen met een stevige thuishaven in meerdere volkskunstgroepen worden onvermijdelijk traditie. We kunnen erover discuteren hoeveel jaren er moeten verlopen vooraleer iets als traditioneel moet worden aanzien. Voor het traditioneel gebruik van medicinale planten aanvaarden we 30 jaar als voldoende lang.

Volkskunstgroepen gaan in ieder geval op zoek naar nieuwe choreografische uitwerking op basis van muziek, passen en figuren die we beschouwen als cultureel erfgoed. Volkskunstgroep Gelmel liet tijdens de jongste ‘Hello! Schoten’ het publiek genieten van een evocatie rond de Groote Oorlog. Deze evocatie werd al eerder gebracht in Aalst tijdens de Uitdaging, georganiseerd door Danspunt op 25 april jl⁽⁴⁾. En inderdaad, toegegeven, wanneer we een thematische uitwerking van bijvoorbeeld die ‘Groote Oorlog’ op dansmaat willen brengen, moeten we ons willen losmaken van het klassieke repertoire. De vraag blijft hierbij hoe we een en ander kunnen bewaren als actief gegeven, want ‘safeguarding’⁽⁵⁾ behoort tot de opdracht van IVV. Het komt neer op: noteren, verspreiden en onderhouden.

Hoe moet het verder ?

We bevinden ons voor reuzegrote uitdagingen. De zomer wordt beheerst door mega-festivals zoals Werchter, Tomorrowland, Pukkelpop en Crammerock. Tienduizenden lopen te hoop om enkele dagen door te brengen in het gezelschap van vermaarde groepen die al dan niet komen opdagen. Geen enkel volksdansfestival haalt die dimensies. Ook de prachtige Europeaden (in 2016 in Namen!) doen het bescheidener qua omzet⁽⁶⁾. Toch staan we te kijken wat we allemaal aan Vlaamse Volkskunst zien op internet. Uitvoeringen, ook kwaliteitsvolle, zijn op youtube te vinden. Dat mochten we bijvoorbeeld recent in het Dansarchief ervaren bij de notatie van de Wals van Hever door volkskunstgroep Reuzegom⁽⁷⁾.

Wordt het hoogtijd om alle Vlaamse krachten te bundelen voor een structureel en inhoudelijk platform, waarop we volkskunst aanbieden? De papieren drager heeft vooral een archiefwaarde. De jonge (en niet enkel de jonge) generatie gaat automatisch naar internet als de geprefereerde bron. Er is nood aan een referentie over de grenzen en beperkingen van de diverse verdienstelijke organisaties heen. Het is tijd voor pan-Vlaamse bezinning. IVV neemt een initiatief onder de vorm van het bescheiden ‘klein onderhoud’, ter gelegenheid van een ‘Kinder-Dans&Doe-Dag’ op zaterdag 23 januari 2016, waarover we meer informatie geven verder in dit nummer.

In afwachting wensen we elkeen succes in het volkskunstig ondernemen.

Gert Laekeman
Voorzitter

(1) Dansen uit Hoogstraten, Vlaams Dansarchief 1980 p.11.
(2) Mannendansen. Vlaams Dansarchief 2002.
(3) https://www.youtube.com/watch?v=ZcqM9Y9UTpE (geraadpleegd op 30 augustus 2015). Er zijn verschillende vertoningen in de loop van de ochtend.
(4) Zie: (On)beschermd. Volkskunst 2015 jaargang 39 nr. 2: pp. 1-4.
(5) In de Text of the Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage lezen we: “Safeguarding” means measures aimed at ensuring the viability of the intangible cultural heritage, including the identifi cation, documentation, research, preservation, protection, promotion, enhancement, transmission, particularly through formal and non-formal education, as well as the revitalization of the various aspects of such heritage. Bron: http://www.unesco.org/culture/ich/en/convention (geraadpleegd op 30 augustus 2015).
(6) Er worden voor Namen maximaal 5000 deelnemers toegelaten.
(7) Volkskunstgroep Reuzegom vierde zijn 70ste verjaardag tijdens een jubileumweekeinde op 19 en 20 september.